Γιατί είπε το «όχι» ο Μεταξάς ;

  

Πολλά βαρύγδουπα ακούμε κάθε χρόνο τέτοια μέρα που εμείς εδώ δεν τα συνηθίζουμε διότι ο πατριωτισμός δεν κρίνεται από τα λόγια, αλλά από τις πράξεις. Μακάρι οι Έλληνες να μπορούσαμε να διδαχθούμε κάποτε από την ιστορία-από τα σωστά και τα λάθη μας-αλλά δυστυχώς ελάχιστα το κάνουμε !

Χθες λοιπόν γιορτάζαμε το περιβόητο «όχι» στους Ιταλούς του Μουσολίνι το οποίο, κατά παράδοξο τρόπο, το γιορτάζουμε (ως έναρξη του πολέμου) αντί για την απελευθέρωσή μας ! Πιστεύω πως γνωρίζω για ποιόν λόγο αλλά ας μην μπούμε τώρα σε αυτό το θέμα…

Ας αφήσουμε λοιπόν τους πολιτικούς να δημαγωγούν χωρίς καμία φειδώ και ας δούμε την ιστορία πιο σοβαρά και συνετά .Γεγονός πάντως είναι πως κάθε χρόνο τέτοια μέρα μεγάλο μέρος των συζητήσεων επί των ιστορικών αυτών γεγονότων πραγματεύεται  το γιατί ο Μεταξάς είπε το "όχι" και οδηγηθήκαμε έτσι στη μνημειώδη νίκη επί των Ιταλών και το ηρωικό έπος του 40’. Με αυτό το ερώτημα θα ασχοληθούμε κι'εμείς με τη δική μας αιρετική ματιά...

Ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν στρατηγός και επικεφαλής ενός μικρού ακροδεξιού κόμματος και ο οποίος ηγήθηκε δικτατορικού καθεστώτος από το 1935 έως το 1940. Επρόκειτο για ένα φασιστικό καθεστώς λιγότερο σκληρό από αυτό των Μουσολίνι και Χίτλερ, αλλά ταυτόχρονα και καρικατούρα αυτών των δύο (με μερικά ελληνοορθόδοξα πρόσθετα χαρακτηριστικά). Τι τον έκανε όμως να πει αυτό το «όχι» και να αποκρούσει το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι και την επίθεσή του ;

Από τη μία είναι οι σημερινοί υποστηρικτές και θαυμαστές του-κυρίως ακροδεξιοί και λαϊκοδεξιοί- που τον αποθεώνουν ως μέγιστο πατριώτη και παρεξηγημένο λόγω της κομμουνιστικής προπαγάνδας. Από την άλλη οι ιδεοληπτικοί αριστεροί που λένε ότι το «όχι» το είπε ο λαός και όχι ο Μεταξάς…

Από την άλλη και σε εμάς εδώ που είμαστε φιλελεύθεροι δεν είναι συμπαθής γιατί φυλάκιζε τους ιδεολογικούς μας προγόνους τους οποίους δεν άφησε τελικά ούτε να πολεμήσουν. Ωστόσο σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση και η απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο μέσω της καλής γνώσης του θέματος και όχι της ημιμάθειας.

Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή. Η πολιτική Μεταξά από την πρώτη στιγμή προσπαθούσε να ισορροπήσει ανάμεσα στη δημοκρατική Βρετανία και τη ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ την οποία και συμπαθούσε περισσότερο λόγω ιδεολογικής συγγένειας. Αυτή η πολιτική ισορροπίας και ίσως αποστάσεων υιοθετήθηκε για πολλούς λόγους όπως είναι το εμπορικό και επιχειρησιακό καθεστώς της Ελλάδας που στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό και στις δύο αυτές χώρες, ο φιλοβρετανός τότε βασιλιάς (που είχε και αυτός λόγο στην εξωτερική πολιτική) κα.

Έτσι και όταν ξέσπασε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος η γραμμή Μεταξά ήταν αυστηρή ουδετερότητα και παραμονή της φτωχής Ελλάδας έξω από αυτόν.

Ωστόσο η Ιταλική επιθετικότητα εκδηλώθηκε από την πρώτη στιγμή (και πριν την έναρξη του πολέμου)  και τελικά αποδείχθηκε ανέφικτο να φρεναριστεί. Πότε ο τορπιλισμός και η βύθιση της φρεγάτας "Έλλη" και οι επιθέσεις και σε άλλα πλοία του βασιλικού ναυτικού  και πότε η προβοκάτσια με τη δολοφονία ενός αμφιλεγόμενου Αλβανού στη Ήπειρο- που οι Ιταλοί τη χρέωσαν στην Ελλάδα- έδειξαν ότι είναι μάλλον ανέφικτο να κρατηθούμε έξω από αυτόν τον πόλεμο.

Η αντίδραση του Μεταξά ήταν άμυνα και  θωράκιση της Ελλάδας, αλλά χωρίς σπασμωδικές κινήσεις, ώστε η ουδετερότητα να διατηρηθεί. Κάποια στιγμή μάλιστα στράφηκε και προς τον Χίτλερ για συνεννόηση και κατευνασμό της Ιταλίας, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Ακόμη πρότεινε στους Βρετανούς κοινή άμυνα κόντρα στον άξονα, κάτι που όμως οι τελευταίοι απέρριψαν για λόγους τακτικής…

Αυτό που λίγοι γνωρίζουν είναι ότι η Ιταλία είχε προαποφασίσει και ετοίμαζε ήδη την επίθεση της στην Ελλάδα τουλάχιστον 15 μέρες πριν την 28^η Οκτωβρίου και ότι το τελεσίγραφο που δόθηκε από τον Ιταλό πρέσβη στον Μεταξά ήταν μια απάτη των Ιταλών για τα μάτια του κόσμου.   Άλλωστε την ίδια στιγμή οι Ιταλοί ήταν πάνοπλοι και με το χέρι στη σκανδάλη και ο πόλεμος δεδομένος και θέμα ωρών.

Επιπλέον ακόμα και αν ο Μεταξάς έκανε πως διαπραγματευόταν το περιβόητο τελεσίγραφο, δεν θα προλάβαινε σε καμία περίπτωση να συμβουλευτεί το πεντάγωνο, τον αρμόδιο υπουργό του και τον βασιλιά, να στείλει τέλεξ κλπ. Η πρωινή επίθεση των Ιταλών θα τον είχε προλάβει (είναι λεγόμενα του ιδίου του Μεταξά στον Ιταλό πρέσβη που δεν είχε τι να του απαντήσει και αποχώρησε)…

Ο Μεταξάς τα γνώριζε όλα αυτά και η θέση του δεν άλλαξε ποτέ: Αρχικά ουδετερότητα μήπως και αποφύγουμε τον πόλεμο και όταν είδε ότι αυτό ήταν ανέφικτο, ενίσχυση της άμυνας και πολεμική προετοιμασία και τελικά  αντίσταση και πόλεμος κόντρα στην Ιταλία του Μουσολίνι. Το γιατί και η τελική του επιλογή ήταν το περιβόητο «όχι» και όχι η σύμπραξη με τον άξονα θα το δούμε πιο κάτω…

Έτσι τα ξημερώματα της 28^ης Οκτωβρίου ο Μεταξάς δέχεται στην οικία του το τελεσίγραφο του Ιταλού πρέσβη Γκράτσι που του ζητάει ελεύθερη διέλευση των Ιταλικών στρατευμάτων από την Ελλάδα και κατάληψη στρατηγικών θέσεων. Μ’αυτά και μ’αυτά ο πόλεμος ήταν πλέον μια πραγματικότητα...

Επανερχόμαστε όμως στο ερώτημα του γιατί ο μέχρι τότε ουδέτερος Μεταξάς επέλεξε την άμυνα και την πολεμική σύγκρουση και όχι την υποτέλεια στην Ιταλία ;

Την απάντηση τη δίνει ο ίδιος σε συνέντευξη που έδωσε τρεις μόλις μέρες μετά την κήρυξη του πολέμου σε εκδότες και δημοσιογράφους όπου εξηγεί σαφέστατα την απόφασή του. Πρώτα αναφέρθηκε στην προσπάθεια να κρατήσει τη χώρα ουδέτερη και μακριά από τις πολεμικές συρράξεις. Στη συνέχεια, τόνισε τους παράγοντες που τον οδήγησαν στο μεγαλοπρεπές «ΟΧΙ». Αυτοί ήταν γεωπολιτικοί, στρατιωτικοί, αλλά και κοινωνικοί. Έλεγε λοιπόν πως

 το "ΝΑΙ" θα ισοδυναμούσε με ακρωτηριασμό της χώρας: «Για να αποφύγουμε τον πόλεμο θα έπρεπε να γίνουμε εθελόδουλοι και να πληρώσουμε με άπλωμα του δεξιού χεριού της Ελλάδας για ακρωτηριασμό από την Ιταλία και το αριστερό χέρι θα μας το έκοβε η Βουλγαρία. Φυσικά, δεν είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς ότι σε μια τέτοια περίπτωση, οι Άγγλοι θα έκοβαν τα πόδια της Ελλάδας. Και με το δίκιο τους. Καθώς είναι κυρίαρχοι στην θάλασσα, δεν θα παρέλειπαν, αφού έβλεπαν την υποδούλωση της Ελλάδας να καταλάβουν την Κρήτη και άλλα νησιά μας, υπερασπιζόμενοι τα συμφέροντά τους”

Πιο αναλυτικά περί του διαμελισμού της Ελλάδας έλεγε περίπου πως:

Aν δεχόταν την ιταλική εισβολή θα έβλεπε τη χώρα να χωρίζεται στα τρία: Το πρώτο τμήμα θα ήταν η επίσημη θέση της Αθήνας, η οποία για να αποφύγει τον πόλεμο θα είχε γίνει υπόδουλη. (Εννοεί, αν είχε δεχθεί το τελεσίγραφο) Δεύτερον θα υπάρχει η πραγματική Ελλάδα. Η παμψηφία δηλαδή της κοινής γνώμης που ποτέ δεν θα αποδεχόταν την υποδούλωση του Έθνους, η οποία ισοδυναμεί με εθνικό ακρωτηριασμό και οριστική ατίμωση και εκμηδένιση του Ελληνισμού. Τρίτον τέλος, θα προκύψει μια Ελλάδα η οποία θα δημιουργούνταν, στο όνομα της δημοκρατίας φυσικά, από προστατευμένους του βρετανικού στόλου στην Κρήτη και τα άλλα νησιά. Αυτή θα είχε την εύνοια της Αγγλίας στην οποία θα δινόταν το δικαίωμα να επεμβαίνει και στο Εθνικό Δίκαιο..» Ο τότε πρωθυπουργός θεωρούσε αναπόφευκτο να γίνει μια ελεύθερη Ελλάδα με έδρα της κυβέρνησης την Κρήτη που πίστευε ότι οι Βρετανοί θα μπορούσαν να την υπερασπιστούν.

Έχει μεγάλη αξία να παρατηρήσουμε ότι η ανάλυσή του έγινε δυο μέρες μετά τη κήρυξη του πολέμου, όταν ακόμη δεν γνώριζε ότι ο ελληνικός στρατός θα κατατρόπωνε τους Ιταλούς. Τότε ανησυχούσε για τον ενθουσιασμό του λαού και φοβόταν ότι οι Έλληνες θα απογοητεύονταν από την υποχώρηση που προέβλεπε το σχέδιο του ΓΕΣ. Φυσικά, δεν γνώριζε ότι ο Κατσιμήτρος θα το αγνοούσε και θα έβγαζε διαταγή που απαγόρευε κάθε υποχώρηση, αντίθετα με τις εντολές του επιτελείου, που είχε σκοπό να αντισταθεί σε πιο ευνοϊκή θέση.

Ο Μεταξάς είχε κάνει μετεκπαίδευση στη Γερμανία και σίγουρα συμπαθούσε τη χώρα αυτή περισσότερο από την Αγγλία. Ωστόσο, η ανάλυσή του έλεγε ότι μια ναυτική χώρα όπως η Ελλάδα, έπρεπε πάντα να έχει καλές σχέσεις με μια ναυτική υπερδύναμη όπως η Αγγλία. Τελικά πίστευε και στη νίκη της Αγγλίας, λόγω της ναυτικής της ισχύος, της πολεμικής  της παράδοσης και των τεράστιων πόρων από τις αποικίες. Οι εκτιμήσεις του δεν έπεσαν έξω, αλλά ο ίδιος δεν διαπίστωσε ποτέ αν επαληθεύτηκαν. Είχε πεθάνει τον Ιανουάριο κατά τη διάρκεια της ιταλικής επίθεσης και τρεις μήνες πριν επιτεθούν οι Γερμανοί, όπως άλλωστε είχε προβλέψει με τους επιτελείς του....

Ούτε λίγο ούτε πολύ λοιπόν το συμπέρασμα που βγαίνει από αυτά είναι πως κατά πρώτον πιθανή σύνταξη της Ελλάδας με τον άξονα θα οδηγούσε σε διαμελισμό της Ελλάδας (ενδεχομένως τριχοτόμιση) και χάος στο εσωτερικό της, αφού και ο λαός θα ξεσηκωνόταν ! Οποιοσδήποτε λοιπόν έπαιρνε μια διαφορετική απόφαση πέρα από το «όχι» στους Ιταλούς θα ήταν άσχετος ή παράφρων ! Στην πραγματικότητα επρόκειτο απλά για μια  ορθολογική και συνετή απόφαση και τίποτα παραπάνω, καθώς ακόμα και οι δικτάτορες έχουν τα όριά τους. 

Κατά δεύτερον ο Μεταξάς ως εμπειρότατος και διορατικός στρατηγός  που ήταν γνώριζε καλά ότι ήταν σαφώς μέσα στις δυνατότητες του στρατού του να κερδίσει τους κακά προετοιμασμένους για αυτόν τον πόλεμο Ιταλούς και-όπως φαίνεται στο παραπάνω κείμενο- πίστευε και σε νίκη της Βρετανίας κόντρα στους Γερμανούς, όπως και έγινε ! Αν προσθέσετε και τον παράγοντα βασιλιά που ήταν Αγγλόφιλος και είχε και αυτός λόγο, τι να συζητάμε αφού τα γεγονότα μιλάνε από μόνα τους για τα κίνητρα και τη στοιχειώδη λογική του Μεταξά…

Αυτό που δεν γνωρίζουμε και ούτε θα το μάθουμε ποτέ, είναι το τι θα έκανε ο Μεταξάς σε περίπτωση που δεχόταν την επίθεση των Γερμανών (είχε ήδη πεθάνει όταν μπήκαν στην Ελλάδα) με τους οποίους ήταν αρκετά κοντά σε πολλούς τομείς.  

Άλλωστε ο Μεταξάς στον Μουσολίνι δεν είχε ιδιαίτερη εκτίμηση και επιπλέον η επίθεση του δεύτερου στην Ελλάδα έγινε χωρίς την έγκριση του Χίτλερ από ένα καπρίτσιο του πρώτου (απάντηση στην κατάληψη της Ρουμανίας…). Είναι άλλος ένας λόγος που συνηγορεί ότι το «όχι» του Μεταξά ήταν σίγουρο και προφανές, ωστόσο αυτό βάζει και ένα ερωτηματικό στο κατά πόσο θα αντιστεκόταν στον Χίτλερ…

Προσπάθησα να διατυπώσω μια ψύχραιμη και τεκμηριωμένη άποψη, χωρίς ιδεολογικές εμμονές και ιδεοληψίες. Συμπέρασμα ; Δεν είμαστε ούτε με τις κορώνες και τις υπερβολές της ακροδεξιάς περί του απύθμενου ηρωισμού και πατριωτισμού του…αγίου ανθρώπου Μεταξά, αλλά και ούτε με το περίφημο σλόγκαν της αριστεράς ότι το «όχι» το είπε τάχα ο λαός. Ότι και να πει ο λαός- και όσο κι΄αν πάντα υπολογίζεται και η λαϊκή αντίδραση ως μια παράμετρος- υπάρχει από πάνω του και μια πολιτική ηγεσία που έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο. Και αυτές οι ηγεσίες είναι συνήθως που φέρνουν και τους εθνικούς θριάμβους και τις εθνικές τραγωδίες…

ΠΗΓΕΣ:

http://www.kathimerini.gr/267011/article/epikairothta/ellada/o-rolos-toy-meta3a-ston-polemo-toy-40

http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=20912

http://www.mixanitouxronou.gr/giati-ipe-ochi-o-ioannis-metaxas-sto-telesigrafo-tou-mousolini-i-apofasi-iche-lifthi-prin-pollous-mines-ke-pisteve-oti-an-elege-ne-i-ellada-tha-chorizotan-sta-tria-ke-tha-tapinonotan/

http://www.mixanitouxronou.gr/26-oktovriou-1940-i-itali-sinechizoun-tis-provokatsies-o-italos-presvis-organoni-dexiosi-ke-kali-oli-tin-ipsili-athinaiki-kinonia-tin-idia-ora-fthani-to-mireo-tilegrafima-apo-ti-romi/

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%BF%CF%8A%CF%84%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82

http://perialos.blogspot.gr/2011/03/blog-post_27.html